Türk Gıda Kodeksi Beslenme Beyanları Yönetmeliği Hakkında Kılavuz (kısaca “Kılavuz”), T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından geçtiğimiz aylarda yayınlanarak yürürlüğe girdi. Beslenme Beyanları Yönetmeliği (kısaca “Yönetmelik”) 2023 yılında yayınlanarak yürürlüğe girmişti. Türk Gıda Kodeksi tarafından yayınlanan bu Kılavuz ile birlikte Yönetmelik’in içeriğini örneklerle açıklamak, tüketiciler nezdinde oluşan soruların cevaplanmasına yardımcı olmak amaçlanmaktadır.

Beslenme Beyanı Nedir?

Beslenme beyanı, bir gıdanın içerdiği enerji, besin öğeleri veya diğer öğeleri nedeniyle beslenme yönünden yararlı özelliklere sahip olduğunu belirten, ileri süren veya ima eden herhangi bir mesajı ifade eder. Bu beyan yanlış, yanıltıcı, şüphe ve endişeye neden olmaksızın ortalama tüketicinin anlayacağı biçimde olmalıdır.

Kılavuza Uyum Zorunlu Mudur?

TGK Beslenme Beyanları Yönetmeliğinde kesin bir hüküm bulunmayan ve bu Kılavuz ile getirilen yeni düzenlemelere; Kılavuzun yayım tarihinden önce faaliyet gösteren gıda işletmecileri 30/06/2025 tarihine kadar uymak zorundadır. (Bu bilgi notu yalnızca özet bilgi niteliğinde olup ek bilgiye ihtiyaç duymanız halinde lütfen büromuzla iletişime geçiniz.)

Kılavuz’un Genel Uygulama Esasları Nelerdir?

• Yönetmelik hükümlerine uygun olarak piyasaya arz edilen gıdaların etiketi, tanıtımı ve reklâmında kullanılan beslenme beyanları; yanlış, yanıltıcı, şüphe ve endişeye neden olmaksızın ortalama tüketicinin anlayacağı biçimde olmalıdır.
• Gıdaların etiketi, tanıtımı ve reklâmında kullanılan beslenme beyanı olarak yorumlanabilecek görseller, söz konusu gıdanın beyan koşulunu karşılaması ve tüketicide endişeye neden olmaması şartıyla kullanılabilir.
• Markaya özgü olmayan (et, süt, yağ, kuruyemiş vb.) gıdaya ilişkin genel reklam veya tanıtımlar hariç olmak üzere, beslenme beyanı yapılan ürünlerde beslenme bildirimi zorunludur.
• Beslenme beyanı ifadelerinin yerine anlamını değiştirmeyecek ve güçlendirmeyecek şekilde eşdeğer ifadeler kullanılabilir. Aynı besin öğesinin birden fazla beyana sahip olması veya farklı besin öğelerinin aynı beyana sahip olması durumunda özne veya yüklem birleştirmesi yapılabilir.

ÖRNEĞİN

• ‘C vitaminli’, ‘lifli’, ‘çinkolu’ ifadeler kullanılıyorsa beyana ilişkin belirlenen ilgili ‘kaynak’ beyanı koşulunu karşılamak zorundadır.
• ‘Zenginleştirilmiş lif’, ‘C vitaminince zengin’ ifadeler kullanılıyorsa beyana ilişkin belirlenen ‘yüksek’ beyan koşulunu karşılamak zorundadır.

Kılavuz’da Sıkça Bahsedilen Karşılaştırmalı Beslenme Beyanları Nelerdir?

• Karşılaştırmalı beslenme beyanı, sadece aynı kategorideki aynı ürün adına sahip gıdalar arasında yapılabilir. Gıdada bulunan bir besin öğesinin miktarındaki ve/veya gıdanın enerji değerindeki fark belirtilir ve karşılaştırmalı beyan aynı miktardaki gıda için yapılır.
• Aynı üründen ülkemizde piyasada bulunan genel ortalamayı bozmayan ve ölçülebilir pazarın ürün satışı açısından çoğunluğunu temsil eden ürün veya ürünlerin besin öğesinin aritmetik ortalaması alınarak karşılaştırma yapılır.

ÖRNEĞİN

Karşılaştırma yapılırken alınacak referans ürün şunlar olabilir:

• Kaplamalı dolgulu kek, kaplamalı dolgulu kek ile karşılaştırılabilir. Kaplamasız kek kaplamalı kek ile karşılaştırılamaz.
• Aromalı içecekler kendi aralarında karşılaştırılabilir. Yani portakal aromalı içecek ile vişne aromalı içecek karşılaştırılabilir.
• Çeşnili bisküvi, kek, yoğurt, dondurma, çikolata gibi ürünler yine çeşnili kek, bisküvi, yoğurt, dondurma, çikolata gibi ürünler ile karşılaştırılabilir.
• Kayısılı, elmalı kek ile vişneli, armutlu kek karşılaştırılabilir, yani meyveli kekler meyve çeşidine bakılmaksızın karşılaştırılabilir. Ancak birisinde meyve direkt kek içinde iken diğerinde dolgusunda yer alıyorsa birbirleri ile karşılaştırılamaz. Dolgulu kekler dolgulu kekler ile karşılaştırılabilir.
• Mantar çorbası ile acılı mantar çorbası karşılaştırılabilir. Mantar çorbası ile mercimek çorbası karşılaştırılamaz.

Belirli Beslenme Beyanlarının Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Nelerdir?

Bu başlık Kılavuz’da şeker ilaveli/ilavesiz gıdalar üzerinden verilen örneklerle açıklanmıştır.

Şeker ilavesiz gıda; Herhangi bir monosakkarit veya disakkaritin ilave edilmediği gıdayı ve Monosakkaritler veya disakkaritleri içeren ve tatlandırma özelliği için kullanılan herhangi bir gıdanın ilave edilmediği gıdayı, ifade eder.

İlave şeker içermez/şeker ilavesiz beyanı, şu gerekliliklerin karşılanması şartıyla yapılabilir; Gıdaya, monosakkarit veya disakkarit eklenmemiş olmalıdır ve Monosakkarit veya disakkarit içeren ve tatlandırma özelliği olan herhangi bir gıda eklenmemiş olmalıdır.

Bu ne anlama geliyor? Şöyle ki;

• “Şeker İlavesiz” İbaresine yer verilecekse sakaroz, glukoz, fruktoz, bal, melas, hurma şurubu, meyveli şurup, meyve suyu konsantresi vb. eklenmemiş olmalıdır. Reçel, jöle, şekerli çikolata, şekerle muamele edilmiş ve/veya kaplanmış meyve parçaları vb. bulunmuyor olmalıdır.
• İlave şeker içermez/şeker ilavesiz beyanını karşılayan gıdaların etiketinde, “İlave şeker içermez/ Şeker ilavesiz” beyanı yapılıyorsa, “DOĞAL OLARAK ŞEKER İÇERİR.” ifadesi de büyük harflerle, beyanın yapıldığı her yerde, bu beyan ile birlikte, aynı yazı tipinde, aynı stilde ve arka plan rengi ile kontrast oluşturacak şekilde yer almalıdır.
• Şeker ikamesi olarak tatlandırma amaçlı bal, meyve suyu konsatresi, meyveli şurup kullanılan ürünlerde “ilave şeker içermez/şeker ilavesiz” beyanı yapılmadan, tüketiciyi bilgilendirmek amacıyla “… ile tatlandırılmıştır”, “şekeri … den/dan”, “şekerin kaynağı …”, “meyve ile tatlandırılmıştır” ifadeleri kullanılabilir.

ÖRNEĞİN

• İçerisinde elma şurubu bulunan bir gıda tanıtılıyorsa “Şeker İlavesiz” yerine “Elma şurubu ile tatlandırılmıştır” şeklinde kullanılmalıdır.
• Ürün içerisinde rafine şeker yoksa ancak bal varsa artık “İlave şeker içermez” şeklinde beyan yapılmaksızın “şekerin kaynağı baldır” ifadesi kullanılabilir.

Sonuç ve Değerlendirme; Yönetmelik’te olduğu gibi Kılavuzda da, son tüketiciye ve toplu tüketim yerlerine arz edilen gıdaların etiketlenmesinde, sunumunda veya reklamında kullanılan beslenme beyanlarına ilişkin kuralların sınırları belirlenmektedir. Yönetmelik’te kesin bir hüküm bulunmayan ve Kılavuz ile getirilen yeni düzenlemelere; Kılavuz’un yayım tarihinden önce faaliyet gösteren gıda işletmecileri 30/06/2025 tarihine kadar uymak zorundadır. İhlal halinde uygulanacak yaptırımlar için Kılavuz’da ayrıca bir düzenlemeye yer verilmemiş olup Yönetmelik’te “Bu Yönetmeliğe aykırı davrananlar hakkında 5996 sayılı Kanunun ilgili maddelerine göre yaptırımlar uygulanır.” hükmü amirdir.

AV. ECE KARAKAŞ TIRPAN
TİCARET HUKUKU DEPARTMANI